Spreekwoorden: letterlijk & figuurlijk
“Edwin had een bloedhekel aan spreekwoorden in de praktijk en greep in”
Door: Caroline Soesbergen
Trainster Schriftelijke vaardigheden
Als je met een taal bent opgegroeid zijn eigenaardigheden binnen die taal vaak natuurlijk voor je en vallen ze je niet meer op. Dat geldt zeker ook voor het Nederlands. Spreekwoorden zijn daarbinnen een bijzondere categorie; het kan goed fout gaan als je ze letterlijk neemt. Daarom bekijken we in dit artikel een aantal spreekwoorden nader, en bespreken we hun herkomst en betekenis.
Te hard van stapel lopen
Te hard van stapel lopen betekent zoveel als: iets te snel doen of aanpakken, zonder er goed over nagedacht te hebben. Het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale voegt er een tweede betekenis aan toe: te enthousiast en voorbarig reageren, of te ambitieus zijn.
Deze uitdrukking heeft zijn oorsprong in de scheepsbouw. Een stapel is een stellage waarop een schip wordt gebouwd. Als het schip te water wordt gelaten en weg wil varen, moet het langzaam van deze stapel in het water glijden. Als dit te snel gaat, kan het goed fout gaan en kan het schip bijvoorbeeld kapseizen. Het is dus van belang dat het schip niet te hard van stapel loopt.
Nog meer uitdrukkingen met stapel:
- Iets op stapel zetten: beginnen met iets.
- Op stapel staan: in voorbereiding zijn.
De aap komt uit de mouw
Betekenis: nu wordt het eindelijk duidelijk hoe iets zit, of komt iemands ware karakter of bedoeling naar boven. Wie zich de Nederlandse taal niet goed eigen is, zal zich zijn hoofd breken over deze uitdrukking. Waar komt die aap ineens vandaan? Volgens het Groot Uitdrukkingenwoordenboek van Van Dale heeft de aap echt bestaan. Vroeger stopten sommige kunstenaars of entertainers namelijk een aap in hun mouw die op het moment suprême onverwachts tevoorschijn moest komen. F.A. Stoett, die bijna honderd jaar geleden een van de eerste spreekwoordenboeken samenstelden, houdt het op een andere herkomst: met aap wordt een ‘apen-aard’ ofwel kwajongensachtig karakter bedoeld.
Nog meer uitdrukkingen met aap:
- In de aap gelogeerd zijn: in een slechte positie verkeren.
- Een broodjeaapverhaal: een verzonnen verhaal, waarin de hoofdpersoon meestal iets ergs overkomt.
De dood of de gladiolen
Dit is dé Vierdaagse-uitdrukking. Wie dit wandelevenement uitloopt, ontvangt bij de finish namelijk een grote bos gladiolen. Het betekent: alles of niets. Of: Ik waag het erop, het wordt een mislukking of een glorieuze overwinning. Toch heeft dit spreekwoord zijn oorsprong niet in de Nijmeegse Vierdaagse, maar waarschijnlijk in de wielersport. Als een wielrenner gewonnen heeft, krijgt hij namelijk op het podium een grote bos bloemen. Maar voor dat hij zover is, heeft hij er hard voor moeten werken. De uitdrukking werd in 1979 voor het eerst gebruikt.
En de Vierdaagse dan? Daar is nog volop discussie over. Wel is zeker dat het uitdelen van de bloemen bij de finish al vanaf de jaren ’30 gebeurt.
Bron: www.onzetaal.nl